تاریخ 7000 و 5000 و 2500 ساله همه پیش کش، چون نه کتابش موجود است و نه کتابخوانش. اما در بیشتر موارد سرگذشت آحادی از مردم، چه خوب و چه بد، را می توان تاریخ دانست و براحتی تشخیص داد که چه عواملی موجب انحطاط یا ترقی اقوامی بوده اند. مثلآ، میرزا حسن تبریزی ولد ملامهدی و سارا خانم،  نوهءٔ صادق خان شقاقی. این مرد بعدآ به «رشدیه» معروف شد و رشدیه نامی بود که ترکها برای دبستان انتخاب کرده بودند. میرزا حسن رشدیه یا دبستانی در سال  1851 یا 1229 شمسی بدنیا آمد. پس از گذراندن مقدمات یعنی روخوانی و حفظ کردن پنج الحمد و  «عم جزء» و نصاب الصبیان( نمونه: فرس اسب و بغل استر و سرج زین – بعیر اشتر است و جرس چه؟درای) و سیاق (ثبت اعداد و ارقام معرب سیستم حسابداری ساسانیان)و صرف افعال عربی ثلاثی مجرد کتب و قال و بویژه کان و البته و صد البته نوش جان کردن چوب استاد که «به زمهر پدر» است، رشدیه تصمیم گرفت برای ادامه تخصیل(!) به نجف آباد برود که مطلبی را در روزنامهء ثریا بدین شرح خواند: در اروپا از هر هزارنفر، یک نفر بی سواد است و در ایران از هر هزار نفر، یک نفر با سواد. رشدیه ازسفر به نجف باد منصرف گردید و عازم بيروت شد و در دارالمعلمين آنجا که بوسیلهٔ فرانسویان، تاسیس یافته بود به فراگرفتن شيوه هاي نوين آموزش پرداخت. در سال 1261 به ترکیه رفت تا مدارس جديد استانبول را از نزدیک ببیند. رشدیه اولین مدرسهء مدرن خودرا در قفقاز(؟)تأسيس نمود.  در سال 1266 نخستين مدرسه نوين در ايران را در تبريز تأسيس کرد. اما سلاطین قاحار ها و داعشیان زمان پي درپي آنها را ببهانه کفر بستند. بعدآ در مسجدی کلاس تشکیل داد. استغفرالله! اینبار داعشی ها به بهانه استفاده از نیمکت و تخته سیاه در حجرهء مسجد آنرا نشانه کفر تلقی کردند و مدرسه را تعطیل کردند و یک دانش آموز را هم کشتند و خود میزرا حسن راهم مجروح کردند. بعدأ میرزا حسن بکمک  ميرزا علي خان امين الدوله والی آذربایجان مدرسهء بزرگي در تبريز باز کرد. اما با برکناري امين الدوله (زمان ناصرالدین شاه) دوباره مدرسه رشديه مورد يورش داعشی ها  قرار گرفت. رشدیه بعدآ مدرسه ای در ایروان ایجاد کرد. وقتی ناصرالدین شاه قاجار از سفر دوم خود از اروپا باز می گشت رشدیه را بحضور پذیرفت و طبق سنت رایج وعده و وعیدهای پوچ و توخالی داد که رشدیه بیاید تهران و مدرسه باز کند. اما این قدر قدرت که حیطه اختیاراتش به پای دیواری های کاخ هم نمی رسید توی دلش را داعشی ها خالی کردند و گفتند رشدیه توی مدرسه نصاب و سیاق و عم جزو درس نمی دهد و این کار باعث میشود که ارکان سلطنت و دین متزلل بشود. ناصر الدین شاه معروف به صاحب قران با 300 زن عقدی و صیغه ای مثل یکی خاله زنک نه تنها ریز قولش زد بلکه موجب شد تا صدها تهمت و افترا به رشدیه ملا زاده برنند و داغ بابی بودن را بر پیشانی او بزنند. دست و پایش را بشکنند اما رشدیه از پای ننشست. سلاطین بی وطن قاچار سرنگون شدند و مردی قدرتمند پدیدار شد که دستور داد در هر شهر و بخش دبستان مدرن تأسیس شود. داعشی ها که فرصت طلب و ترسو هستند ماست ها را کیسه کردند ولی گوش خواباندند تا...  رشیدیه در 21 آذر 1323 در گذشت. و حد اقل 20 سال شاهد تأسیس صد ها دبستان بجای مکتب در ایران شد . ولی خب، مدارس دوباره روش آمورشی «کاسکویی» (کاسکو می تواند نصاب الصبین را حفظ کند) را آعار کرده اند.